Owady zapylające mają kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności, a ich praca umożliwia rozmnażanie wielu gatunków roślin uprawnych i dziko rosnących. Pracownicy Zakładu Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego z powodzeniem realizują projekt naukowy mający na celu edukowanie społeczeństwa o roli zapylaczy w środowisku oraz o rzeczywistych sposobach w jakich można im pomóc.
Specjaliści oferują swoją wiedzę
Zakład Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego jest największym polskim ośrodkiem zajmującym się kompleksowo badaniami oraz pogłębianiem wiedzy o biologii i życiu owadów zapylających, głównie pszczół miodnych, murarek ogrodowych i trzmieli ziemnych. Wysoce wykwalifikowana kadra naukowa Zakładu Pszczelnictwa stale prowadzi działalność popularyzującą naukę, jednak żeby zwiększyć skuteczność tych działań, konieczne było rozwinięcie ich o aspekty praktyczne. W tym celu niezbędne było dofinansowanie wytworzenia materiałów dydaktycznych i rozwinięcie bazy przeznaczonej do prowadzenia działań edukacyjnych. Umożliwił to projekt „Centrum informacji i doskonalenia wiedzy o owadach zapylających” dofinansowany ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa”, którego realizacja rozpoczęła się w grudniu 2022 roku. Obejmował on m.in. przygotowanie nowych konstrukcji gniazdowych dla dzikich owadów zapylających, różnego typu pokazowych uli dla rodzin pszczół miodnych, terenu z pokazowymi kompozycjami roślinnymi przyjaznymi dla zapylaczy do celów edukacyjnych, terenu do zabawy dla dzieci itp. Narzędzia te posłużyły do zrealizowania głównego założenia projektu, jakim było przeprowadzenie zajęć o tematyce związanej z owadami zapylającymi w sposób kompleksowy. Naukowcy z Zakładu Pszczelnictwa IO-PIB zaproponowali następujące tematy zajęć:
- „Pasieka edukacyjna”,
- „Wychów matek pszczelich”,
- „Weryfikacja jakości produktów pszczelich”,
- „Gospodarka pasieczna od podstaw”,
- „Praktyczne zajęcia laboratoryjne”,
- „Budowa konstrukcji gniazdowych dla murarek ogrodowych”,
- „Chów i zabiegi higieniczne związane z utrzymywaniem murarki ogrodowej”,
- „Rozpoznawanie pospolitych rodzimych gatunków owadów zapylających i ich wsparcie w gniazdowaniu”,
- „Uzupełnianie bazy pożytkowej dla owadów zapylających w warunkach miejskich”.
Kierownikiem i inicjatorem przedsięwzięcia była młoda naukowczyni – dr Aleksandra Splitt. Doktor Splitt posiada już doświadczenie w kierowaniu projektami o randze krajowej i międzynarodowej finansowanymi przez Narodowe Centrum Nauki, Narodową Agencję Wymiany Akademickiej, Komisję Fulbrighta oraz Fundację im. Tadeusza Kościuszki. Jednak nabycie przez dr Splitt na tym etapie dalszych kompetencji w kierowaniu projektem przyznanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest dla niej kolejnym krokiem do szlifowania doskonałości naukowej. To z kolei w przyszłości może przyczynić się do zdobywania przez nią finansowania projektów o randze europejskiej i międzynarodowej. Realizacja projektu pozytywnie wpłynęła także na rozwój kadry Zakładu Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa – PIB. Pracownicy naukowi przeprowadzający zajęcia w ramach projektu wzbogacili się o kolejne doświadczenia, a także rozwijali swoje umiejętności miękkie – niezwykle istotne również w prowadzeniu działalności naukowej.
W mediach często pojawiają się niepełne lub nierzetelne informacje dotyczące zapylaczy. Są one niestety przekazywane społeczeństwu również przez osoby podające się za specjalistów. Nasze działania były pewnego rodzaju ,,pracą u podstaw”. Uczestnicy zajęć przekonali się, że pszczoła to nie tylko pszczoła miodna, bo jest jeszcze ponad 450 innych gatunków pszczół w Polsce. Działania dla dobra pszczół powinny zatem uwzględniać również wymagania pozostałych gatunków. Zwracaliśmy także uwagę, że nie każda roślina miododajna jest przyjazna pszczołom. Niektóre z nich w ostatecznym rozrachunku mogą zubażać bazę pokarmową, zamiast ją wzbogacać, jak np. nawłoć kanadyjska, która dostarcza pożytku tylko w krótkim okresie i ogranicza wzrost innych roślin pyłko- i nektarodajnych. – mówi o swojej motywacji do dołączenia do projektu dr inż. Jacek Jachuła, młody naukowiec rozwijający swoją karierę naukową w obszarze ekologii zapylania.
Realizacja projektu
Specjalistyczna wiedza naukowców Zakładu Pszczelnictwa, ich umiejętności i „know-how” znacząco wykraczają poza zwykłe ramy nauczania akademickiego. Pracownicy Zakładu Pszczelnictwa, w tym naukowcy z akredytowanego Laboratorium Badania Jakości Produktów Pszczelich posiadają wiedzę ekspercką, którą dzielili się z uczestnikami podczas zajęć praktycznych. Naukowcy wykorzystywali nowoczesne narzędzia dydaktyczne, ponieważ ich ambicją jest transformacja Zakładu Pszczelnictwa w platformę do transferu wiedzy i dyskusji z otoczeniem gospodarczym w sposób bardziej przystępny oraz dostosowany do potrzeb współczesnego społeczeństwa. Z tego też względu głównym celem projektu było uświadomienie odbiorcom zajęć znaczenia usług ekosystemowych dostarczanych przez zapylacze oraz ich roli w produkcji żywności, podnoszeniu jakości produktów rolnych i wkładu nauki w tych procesach wraz z idącym za nim wzrostem przychodów gospodarczych.
Większość ludzi preferuje eksperymentowanie i uczenie się na błędach zamiast czytania gotowych formuł, zatem edukacja powinna dawać odbiorcom więcej możliwości poznania świata samodzielnie, metodami empirycznymi. To właśnie naukę przez doświadczanie oferował projekt „Centrum informacji i doskonalenia wiedzy o owadach zapylających”. Uczestnicy zajęć mieli możliwość osobiście zobaczyć, jak wyglądają prace naukowe prowadzone przez specjalistów z Zakładu Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa – PIB. W trakcie zajęć przekazywane były odbiorcom wyniki nie tylko bieżących badań, ale też wnioski, jakie zostały wyciągnięte dzięki wieloletniej tradycji prowadzenia badań o tematyce pszczelniczej nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Mając bezpośrednio do czynienia z efektami działalności naukowej, odbiorcy zajęć mogli sami wyciągnąć pozytywne wnioski dotyczące stanu polskiej nauki oraz zasadności potrzeby jej finansowania. Szczególny nacisk prowadzonych zajęć kładziony był na podkreślenie znaczenia bioróżnorodności oraz zrozumienia istniejącego powiązania pomiędzy stanem lokalnego środowiska a jakością życia. Spodziewana skuteczność prowadzonej działalności edukacyjnej jest wysoka ze względu na przewidywane działanie na wielu płaszczyznach odpowiednio dobranych dla odbiorców, w tym dla: dzieci, młodzieży szkolnej, zainteresowanych dorosłych, studentów nauk przyrodniczych, słuchaczy uniwersytetu trzeciego wieku, pasjonatów przyrody, działkowców, sadowników, plantatorów, pszczelarzy amatorów oraz profesjonalistów, a także członków lokalnych samorządów.
Podsumowanie
Przewidywano, że każdy temat zajęć oferowanych w ramach „Centrum informacji i doskonalenia wiedzy o owadach zapylających” zostanie przeprowadzony co najmniej 5-krotnie dla około 20-osobowej grupy odbiorców. Tymczasem do tej pory, jeszcze przed zakończeniem realizacji projektu, ze względu na ogromne zainteresowanie wśród odbiorców przeprowadzono łącznie 62 warsztaty dla łącznie prawie 1400 odbiorców – czyli prawie dwukrotnie więcej niż planowano. Cały czas w trakcie trwania projektu ewaluowano oczekiwania odbiorców zajęć względem ich treści, tak żeby jak najlepiej je dostosowywać do osiągnięcia planowanych celów. Dodatkowo uczestnicy zajęć – w zależności od ich tematyki – otrzymali konstrukcje gniazdowe, stworzyli autorskie kompozycje roślinne i pakiety nasion roślin nektaro- i pyłkodajnych. Zainteresowanie, jakie wzbudził projekt wśród potencjalnych odbiorców zajęć wskazuje na to, że w przyszłości dalsze działania tego typu są oczekiwane przez polskie społeczeństwo i wiele osób z chęcią skorzystałoby z takiej oferty edukacyjnej, żeby pogłębiać swoją wiedzę zarówno o zapylaczach, jak i o stanie polskiej nauki w tym zakresie.
Nie jest tajemnicą, że prowadzenie działalności popularyzującej naukę na wysokim poziomie wymaga odpowiednich nakładów finansowych. Dzięki projektowi mogliśmy doposażyć bazę dydaktyczną Zakładu Pszczelnictwa, a zakupione i wytworzone materiały edukacyjne pozwoliły nam wzbogacić zajęcia zarówno dla młodszych, jak i starszych odbiorców. Należy podkreślić, że projekt był również promowany na konferencjach naukowych w Polsce i za granicą, co przyczyniło się do rozpoczęcia ożywionej dyskusji na temat konieczności transferu wiedzy naukowej do otoczenia gospodarczego. Komunikacja naukowców ze społeczeństwem wymaga jednak posiadania i rozwijania tzw. umiejętności miękkich, czyli autoprezentacji, kreatywności, elastyczności, wiedzy dydaktycznej, co wielokrotnie podkreślała kierująca projektem dr Aleksandra Splitt. Projekt był nie tylko okazją na zdobycie wiedzy i umiejętności przez uczestników warsztatów, ale także rozwijania kompetencji miękkich przez prowadzących. Miejmy nadzieję, że uda nam się uzyskać finansowanie na kontynuację działań naukowych, których rezultaty będziemy mogli prezentować społeczeństwu. – podsumowuje dr Jacek Jachuła.
Publikacja dofinansowana ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa” nr projektu NdS/547976/2022/2023 kwota dofinansowania 1 729 740,00 zł całkowita wartość projektu 1 729 740,00 zł
